کویر خارا (کویر ورزنه)

کویر خارا (کویر ورزنه)

محسن ادیب

نام انگلیسی:  Khara Desert      نام فارسی: کویر خارا ( کویر ورزنه )

 کویر خارا (کویر ورزنه) در موقعیت جغرافیایی N3223 تا N3200 و E5240 تا E5247 در استان اصفهان واقع است. کویر خارا (واژه صحیح بیابان خارا است) در 100 کلیومتری شرق اصفهان و 150 کیلومتری غرب یزد در استان اصفهان قرار دارد. این کویر از شرق به تالاب گاوخونی، از شمال به شهرستان ورزنه و زاینده رود، از جنوب به حسن آباد و از غرب به محور ارتباطی حسن آباد به ورزنه محدود میگردد. این منطقه پوشیده از ریگزار (تپه های ماسه ای یا رمل) است که گستره ای شمالی جنوبی دارد. طول آن از حاشیه زاینده رود و نقطه آغاز ریگزار تا انتهای آن واقع در جنوب غربی تالاب گاوخونی در حدود 45 کیلومتر و عرض آن در نواحی شمالی در حدود 35 کیلومتر است که این عرض در جهت جنوبی کاهش می یابد. در نواحی جنوبی این عرض به 500 متر میرسد. در قسمت شمالی بیابان شکلی شبیه به بیضی دارد که محیط این بیضی توسط تپه های ماسه ای بلند احاطه شده و در داخل بیضی ارتفاع تپه ها بشدت کاهش می یابد. بلندترین ارتفاع تپه های ماسه ای در حدود 100 متر است که در قسمت شمال شرقی این بیضی قرار دارد. ارتفاع متوسط ریگزار از سطح آبهای آزاد در حدود 1450 متر است. کویر در قسمت جنوبی به 2 دیواره ماسه ای جنوبی شمالی تبدیل میشود و مابین این 2 دیواره  خاک های آهکی قلیایی قرار دارند. این دو دیواره در نزدیکی جنوب غربی تالاب گاوخونی به هم میپیوندند و تشکیل دیواره واحدی با جهتی شمالی جنوبی را میدهند. این تک دیواره ماشه ای در حدود 9 کیلومتر تا نزدیکی جنوب تالاب گاوخونی ادامه پیدا میکند پایان می یابد.

در این منطقه با توجه به وزش بادهای متفاوت، اشکال مختلف تپه های ماسه ای از جمله تپه های ماسه ای طولی، تپه های ماسه ای هلالی و هرم های ماسه ای قابل مشاهده هستند که در نوع خود در کشور کم نظیر است. وسعت ریگزار در حدود 17000 هکتار است.

ریگ سرای شهر ورزنه

 

شهر سبا یا سرا در واقع نامی است که ساکنین شهر ورزنه و روستاهای اطراف آن، منطقه ی مسکونی قدیمی مدفون ده در زیر تپه های شنی حاشیه ی غربی تالاب گاوخونی بدان نام می شناسند و عقیده دارند که با توجه به آثار بر جای مانده از آن شهر که گاهگاهی با جابجایی ماسه ها توسط باد،پدیدار می شود در زیر شنهای روان شهری به نام سبا مدفون است به این امر در بیشتر نوشته های قدیمی که در آن نامی از ورزنه یا گاوخونی برده اند نیز اشاره شده است. در بخشهایی از کتاب تاریخ اصفهان و ری و همه ی جهان می خوانیم:«حجاج نایب اصفهان را گفت تو را به شهری می فرستم که سنگش سرمه و مگس آن زنبور عسل و گیاهش زعفران است. از اشعار عرب پدیدار می شود که پیشین زمان دهقانان زعفران در آنجا به عمل آورده و مخصوصا به حدود ورزنه رویدشت جایی است که آن را شهر سبا نامند و امروزه ویران است و گلرنگ شبیه زعفران در آنجا بسیار یافت می شود».و یا در بخشهای از همین کتاب آمده است:« شهر سبا آخر گاوخانی است که ماسته گرفته و مرد وسوار در آن فرو می رود.»

کویرنوردی ورزنه و تالاب گاوخونی

آشنایی :

کویر ورزنه در دسترس ترین کویر به شهر اصفهان است که فاصله ماسه زار تا اصفهان ۱۱۰ کیلومتر است در یک سفر یک روزه می توان از این منطقه دیدار کرد. وسعت تلماسه ها بالغ بر ۱۷ هزار هکتار است و انواع اشکال حاصل فرسایش باد را می توان دید مانند تپه های ماسه ای طولی، تپه های هلالی، هرم های ماسه ای و امواج روی ماسه ها که اصطلاحاً به آنها ریپل مارک گفته می شود و چشم انداز ماسه ها از بالای تلماسه ها بسیار زیبا و بکر به نظر می آید و نوع پوشش گیاهی آن و سکوت زیبای حکمفرما بر آن برای تمام گردشگران روزی زیبا خلق می کند و ارتفاع تلماسه های ورزنه نسبت به برخی نقاط بلندتر و در برخی نقاط به ۱۰۰ متر نیز می رسد، طول تلماسه ها حدود ۴۵ کیلومتر و عرض آنها از ۱۰ کیلومتر در نزدیک ورزنه تا یک کیلومتر در خارای جرقویه متفاوت است.