کویر خارا (کویر ورزنه)

کویر خارا (کویر ورزنه)

محسن ادیب

نام انگلیسی:  Khara Desert      نام فارسی: کویر خارا ( کویر ورزنه )

 کویر خارا (کویر ورزنه) در موقعیت جغرافیایی N3223 تا N3200 و E5240 تا E5247 در استان اصفهان واقع است. کویر خارا (واژه صحیح بیابان خارا است) در 100 کلیومتری شرق اصفهان و 150 کیلومتری غرب یزد در استان اصفهان قرار دارد. این کویر از شرق به تالاب گاوخونی، از شمال به شهرستان ورزنه و زاینده رود، از جنوب به حسن آباد و از غرب به محور ارتباطی حسن آباد به ورزنه محدود میگردد. این منطقه پوشیده از ریگزار (تپه های ماسه ای یا رمل) است که گستره ای شمالی جنوبی دارد. طول آن از حاشیه زاینده رود و نقطه آغاز ریگزار تا انتهای آن واقع در جنوب غربی تالاب گاوخونی در حدود 45 کیلومتر و عرض آن در نواحی شمالی در حدود 35 کیلومتر است که این عرض در جهت جنوبی کاهش می یابد. در نواحی جنوبی این عرض به 500 متر میرسد. در قسمت شمالی بیابان شکلی شبیه به بیضی دارد که محیط این بیضی توسط تپه های ماسه ای بلند احاطه شده و در داخل بیضی ارتفاع تپه ها بشدت کاهش می یابد. بلندترین ارتفاع تپه های ماسه ای در حدود 100 متر است که در قسمت شمال شرقی این بیضی قرار دارد. ارتفاع متوسط ریگزار از سطح آبهای آزاد در حدود 1450 متر است. کویر در قسمت جنوبی به 2 دیواره ماسه ای جنوبی شمالی تبدیل میشود و مابین این 2 دیواره  خاک های آهکی قلیایی قرار دارند. این دو دیواره در نزدیکی جنوب غربی تالاب گاوخونی به هم میپیوندند و تشکیل دیواره واحدی با جهتی شمالی جنوبی را میدهند. این تک دیواره ماشه ای در حدود 9 کیلومتر تا نزدیکی جنوب تالاب گاوخونی ادامه پیدا میکند پایان می یابد.

در این منطقه با توجه به وزش بادهای متفاوت، اشکال مختلف تپه های ماسه ای از جمله تپه های ماسه ای طولی، تپه های ماسه ای هلالی و هرم های ماسه ای قابل مشاهده هستند که در نوع خود در کشور کم نظیر است. وسعت ریگزار در حدود 17000 هکتار است.

برج کبوترخانه ورزنه

در گوشه و کنار استان اصفهان برج‌ها و کبوتر خانه‌هایی مخروطی شکل دیده می‌شودو افراد بی اطلاع را در مورد استفاده آنها به اشتباه می افتند، غالب افراد بر این باورندکه این برجها از دژهای قدیمی و مستحکم شهر بوده اما به کنجکاوی و پرسش در می یابندکه این برجها متعلق به کبوتران است و کبوتر خانه یا کفتر خانه نام دارد و قدمت بعضی از آنها به 3قرن می رسد که در طول این مدت عوامل فرسایش و گاهی بی توجهی مردم بیشتر آنها را ویران یا نیمه ویران ساخته است.

 شاردن جهانگرد معروف، در زمان خود تعداد این کبوتر خانه‌ها را 3000 برج می‌داند.

ریگ سرای شهر ورزنه

 

شهر سبا یا سرا در واقع نامی است که ساکنین شهر ورزنه و روستاهای اطراف آن، منطقه ی مسکونی قدیمی مدفون ده در زیر تپه های شنی حاشیه ی غربی تالاب گاوخونی بدان نام می شناسند و عقیده دارند که با توجه به آثار بر جای مانده از آن شهر که گاهگاهی با جابجایی ماسه ها توسط باد،پدیدار می شود در زیر شنهای روان شهری به نام سبا مدفون است به این امر در بیشتر نوشته های قدیمی که در آن نامی از ورزنه یا گاوخونی برده اند نیز اشاره شده است. در بخشهایی از کتاب تاریخ اصفهان و ری و همه ی جهان می خوانیم:«حجاج نایب اصفهان را گفت تو را به شهری می فرستم که سنگش سرمه و مگس آن زنبور عسل و گیاهش زعفران است. از اشعار عرب پدیدار می شود که پیشین زمان دهقانان زعفران در آنجا به عمل آورده و مخصوصا به حدود ورزنه رویدشت جایی است که آن را شهر سبا نامند و امروزه ویران است و گلرنگ شبیه زعفران در آنجا بسیار یافت می شود».و یا در بخشهای از همین کتاب آمده است:« شهر سبا آخر گاوخانی است که ماسته گرفته و مرد وسوار در آن فرو می رود.»

نکات ایمنی سفر به کویر

کویر در عین زیبایی محیطی است خشن.سفر به کویر مستلزم نکاتی است که عدم رعایت آنها چه بسا موجب خسارات جانی ومالی می شود.

کویرها و بیابان های ایران: کویر در عین زیبایی محیطی است خشن.سفر به کویر مستلزم نکاتی است که عدم رعایت آنها چه بسا موجب خسارات جانی ومالی می شود.در این مقاله در پی آنیم که بگوییم چگونه به کویر سفر کنیم تا از زیباییهای آن لذت ببریم و سفری سالم و بیادماندنی داشته باشیم

مشخصات یک راهنمای خوب

۱) راهنما باید به موقعیت جغرافیایی منطقه – مسیر جاده ها – محل چشمه های آب – عوارض طبیعی مانند تپه ها ، کوهها ، دریاچه نمک ، بندریگ و فاصله بین آنها آگاه باشد.

۲) تسلط بر زمین شناسی و توپوگرافی منطقه – پستی و بلندی هایی که بر اثر سیل ایجاد می شود (در کویر سیل هم می آید!) برای راهنما اهمیت دارد. در نقاط پست ممکن ایت خاک به حدی گل شود که عبور ماشین غیرممکن شود و یا ماشین در گل بماند.

۳) تسلط به شیمی خاک و شیمی دریاچه ویژگی دیگر راهنماست.این تسلط باعث آسودگی خاطر در مواقع حرکت روی سطح دریاچه میشود(در عمق ۵۰-۵ سانتیمتری زیر سطح دریاچه آب موجود است) و در سطح دریاچه لایه ای از سولفات کلسیم ایجاد شده که می توان با اتکا به آن بر روی آن ماشین سواری کرد.همچنین نوع عناصر موجود در خاک در عبور از کویر مؤثر است. مثلا سولفات سدیم که در خاک برخی مناطق کویر زیاد یافت می شود باعف پوکی خاک و گیرافتادن ماشین می شودو یا خاک رس و یا کائولن در مواقع بارانی سبب می شود که ماشین بکسواد کند و درجا بزند.

۴) یک راهنما باید با ستارگان و موقعیت آنها در فصول مختلف سال آشنا باشد تا تشخیص جهت و مسیر حرکت در شب ممکن شود.

دلیل ایجاد چندضلعی ها در دریاچه های نمک چیست؟

چند ضلعیهای دریاچه نمک

دکتر حسین بتولی

نام انگلیسی :  Masileh Salt Lake     نام فارسی :  دریاچه نمک مسیله

یکی از زیباترین مناظر دریاچه نمک وکویر اطراف آن چند ضلعیهای منظمی است که در این مقاله به بررسی نحوه ایجاد آنها میپردازیم. برحسب میزان محمولات محلول و معلق انواع مختلفی ازچاله های تدفینی بوجود می ایند زمانیکه موادمحلول نسبتا فراوان باشند ،برروی گلهای رسی،قشری سخت تشکیل میدهند که گل را از خشک شدن حفظ میکنند،عمل خشک شدن کند شده وگاهی باعث تشکیل چندضلعیهای درقشر سخت نمکین می شود. به اعتقاد گابریل (١٩٩٨) چهره کویرهای ایران،سبخاهائی -شوره زار - غنی از نمک میباشد.تبلور نمک بر رس فشار میاورد وانرا متورم میسازد لذا چینهایی باشعاع زیاد وطول موج تقریبی ٤٠٠متربوجودمیاورد که پس از استقراق ، مجددا در محلهای مختلف تشکیل میشود.ورقه هائی ازنمک بابرآمدگیهای کوچک رسی که گاهی برفی ازنمک بر روی آن دیده میشودوگاهی نیز بصورت دانه دانه میباشد،بطورمتناوب قرار میگیرند. برآمدگیهای دانه ای درمعرض بادخوردگی میباشد ، خشک شدن نیزموجب تشکیل چند ضلعیهایی در رس میشودکه پوشش نمک را نیز قطع میکنددراین صورت چهره ای از تکتیر تشکیل میشود.